Görmeyenlerde bilgisayar kullanımı

GÖRME ENGELLİLER VE BİLGİSAYAR

          Kerim Altınok bilgisayarda klavye kullanıyor                         Selim Altınok bilgisayar başında
Görmeyen bir insan bilgisayar kullanabilir mi? Hayır dediğinizi duyar gibi oluyoruz. "Nasıl olur canım, ekranı görmeden bilgisayar kullanılamaz ki. Hem bir de klavye meselesi var." Evet bunlar akla gelen ilk cevaplardır. Ancak konuya yakından bakınca gerçeğin böyle olmadığını görürüz.
Biraz daha hayal gücümüzü zorlayınca aklımıza hemen görmeyenin bilgisayara sesle komut verebileceği düşüncesi gelir. Oysa görmeyen kişinin ellerini kullanarak klavyeden kolayca bilgisayarı yönlendirebileceği pek kimsenin aklına gelmez. Görmeyenler zaten yıllardır daktilo kullanabilmektedirler. Demek ki bunun benzeri olan bilgisayar klavyesini kullanmalarına da hiçbir engel yoktur. Aslında bilgisayara sesle de komut verilebilir, ama bu görmeyenlerden çok ellerini kullanamayan ortopedik engellilerin işine yarayabilecek bir çözümdür ve henüz istenilen aşamaya gelmemiştir. Evet görmeyen kişi bilgisayar klavyesini kullanabildiğine göre tek bir sorun kalmaktadır, o da ekrandaki bilgilerin okunmasıdır.Buna da ekran okuyucu denilen bilgisayar programları çözüm getirmiştir. Herkesin kullandığı sıradan bir bilgisayara yüklenen bu programlar, görmeyen kullanıcının yazdıklarını ona okumakla kalmamakta, aynı zamanda ekranda zaten var olan ve kullanıcıya programdan nasıl yararlanabileceğini gösteren bilgi ve simgeleri de seslendirmektedir. Görme engelli bilgisayar kullanıcısının ekrana pek de ihtiyacı yoktur. Hatta onlar genellikle radyasyondan olumsuz etkilenmemek ve elektrik tasarrufu yapmak için, ekranlarını kapalı tutarlar. Yalnızca gören arkadaşlarıyla birlikte çalışırken ve bakım için gelen teknik elemanın görmesi için monitörlerini açarlar. Kulakları, ses kartına bağlı kolonlardan gelecek sesli mesajlara odaklanmıştır. Bastıkları her tuş ve harfin ne olduğunu bilgisayar onlara sesli olarak bildirir. Ekranda meydana gelen değişmeler anında seslendirilir. Yabancı kaynaklı olan ekran okuyucu programlar İngilizce telâffuzu kullanmakla beraber yurdumuzda bunların konuşmalarını Türkçe yapmalarını sağlayacak yerli ses sentezleyici yazılımlar hazırlanmıştır. Yani artık bilgisayarlarımız Türkçe konuşabilmektedir.
Braille ekranBilgisayarı ekran okuyucu ile kullanmayı anladık, peki kabartma ekran fikrine ne dersiniz? Evet değerli okurlar bu da var! Körlerin kullandığı, 6 nokta sistemi üzerine kurulu Braille kabartma yazı yöntemiyle hazırlanmış ekranlar bilgisayara bağlanarak, görmeyen kullanıcının parmağı ile ekranda geçen yazıları okumasını sağlıyor. Braille ekranEkran dediğimiz, üzerinden kabaran iğnecikler geçen bir düzlemdir. Bunun avantajı da sessiz olması ve toplu çalışma ortamlarında çevreyi meşgul etmemesidir.
Bu teknolojiler batıda yıllardır kullanılıyor. Orada görmeyenler bilgisayar üzerine doktora yapıp programcılık mesleği ile bu işten ekmek yiyebiliyorlar. Amerika'daki binlerce programcıdan en başarılı ilk 25'inin arasında Süleyman adlı 18 yaşında gencecik bir görmeyen Türk programcının bulunduğunu basında okumuşsunuzdur.

Ülkemizde görmeyenlerin bilgisayar kullanmaya başlamasının geçmişi çok eski değil. 1995 yılından beri görmezlerle ilgili derneklerde bu konuda eğitim veriliyor. Kendi çabalarıyla ve arkadaşlarının yardımıyla bilgisayarı öğrenen görme engelliler bu bilgilerini arkadaşlarıyla paylaşıyorlar ve derneklerde onlara kurs veriyor. Böylece görmeyen bilgisayar kullanıcılarının sayısı hızla artıyor. Bunların içinden kimileri işi öyle ilerletiyorlar ki, artık sadece kullanıcı olmaktan çıkıp programcılık düzeyine ulaşıyorlar. Görmeyen arkadaşları için onların rahatça kullanabileceği programlar yazıyorlar. İçlerinde bilgisayar tamir eden, gören arkadaşlarına dahi bilgisayar kullanmayı öğretenleri çıkıyor. Kendi internet sitelerini hazırlayarak görmeyen ve hatta gören insanlara kültürel hizmetler sunanlar bile var.Derneklerden sonra artık Halk Eğitim Merkezleri bu işe el atıyor ve körler için sertifikalı bilgisayar işletmenlik kursları düzenleniyor.

Peki bilgisayar görmeyenlere ne sağlıyor?

Eğitim ve meslek hayatında bilgisayar görmeyenin gözü kulağı haline geliyor. Kör bir üniversite öğrencisi ödevlerini ve hatta sınav kağıdını bilgisayarla yazıyor. Yazdıklarını kendisi okuyup denetleyebiliyor. Görmeyen bir avukat , dilekçelerini yazıp printer'dan çıkararak bağımsız biçimde mesleğini yürütebiliyor. Telefon santralında görev yapan bir görmeyen, bilgisayardaki kataloglar sayesinde aradığı telefon numarasına kolayca ulaşabiliyor ve amirlerine ileteceği notlarını rahatlıkla tutup okuyabiliyor. Bilgisayar tarayıcı yardımıyla görmeyenlere ders kitaplarını, edebî eserleri okuyor. Görmeyen kişi okuyucu bulmak gibi son derece önemli bir zahmetten kurtarılmış oluyor. Yine görmeyen öğrenci yabancı dil dersinde karşısına çıkan bilmediği bir kelimenin anlamını bilgisayardaki sözlükten kolayca bulup öğrenebiliyor. İnterneti görmeyenler de kullanabiliyor, gazete okuyup istedikleri bilgi kaynaklarına ulaşabiliyorlar. Fatura ödeme v.s. bazı bankacılık işlemlerini de evlerinden çıkmadan yalnız başlarına yapabiliyorlar. E-mail gönderip gelen mesajları da okuyabiliyorlar. Satranç ve başka sesli oyun programları sayesinde görmeyenler de bilgisayarlarla oyun oynayabiliyor, müzisyen olanlar müzik ve ses kaydı yapabiliyorlar. Bu alanda ekmeğini kazanan görmeyenler de oluyor. Bu listeyi arttırmak mümkün. Görmeyenlere bilgisayar eğitimini genellikle görmeyen hocalar veriyorlar. Çünkü konu özel bir birikim gerektiriyor. Gören hocalar ekran okuyucu programlar konusunda bilgi ve deneyim sahibi olmuyorlar.Ülkemizde 2000 yılına kadar DOS işletim sistemi ile çalışan görmeyenler, bu tarihten itibaren yeni ekran okuyucu programların yurdumuzda yaygınlaşmasıyla WINDOWS'u da kullanabilmeye başlamışlardır. Sonuç olarak bilgisayarın görmeyen insanlara eğitim ve mesleki hayatlarında önemli ölçüde bir bağımsızlık kazandıracağı ve onların iş yapabilirliklerini arttırarak üretken bireyler haline gelmelerinde büyük katkısının olacağı anlaşılmaktadır. Bu da toplumun tüm engelliler için hedeflediği en temel varış noktalarından biridir.

Dr. Kerim ALTINOK